Osydan 117 jyl būryn, iaǧni 1907 jyly 16 mamyr künı II Memlekettık dumanyŋ Oral oblysynan sailanǧan deputaty Baqytjan Qarataev Memlekettık dumada 39-plenarlyq mäjılısınde agrarlyq mäselenı talqylauǧa qatysady. Ötkır sözımen ol agrarlyq jäne ūlttyq mäselelerdı qozǧap, Qazaqstan jerıne orys jäne ukrain krestiandaryn köşıru jönındegı Stolypin josparlarynyŋ halyqqa qarsy ekenın aşyq aityp, äşkereledı.
HIH ǧasyrdyŋ 80-jyldarynyŋ soŋynda qazaq dalasynda qonys audaruşylarǧa jer bölu saiasatynyŋ saldarynan qazaqtar adam tözgısız qiyndyqtardy bastan keşırdı. Mıne, osyndai şielenısuler otarşylyqqa qarsy baǧyttalǧan ūlt-azattyq qozǧalystyŋ tuyndauyna äkep soqtyrdy. Būl qoǧamdyq qozǧalystardyŋ basynda sol zamandaǧy közı aşyq, kökıregı oiau Ahmet Baitūrsynov, Älihan Bökeihanov, Halel Dosmūhamedov, Mūhamedjan Seralin, Mırjaqyp Dulatov, Mūstafa Şoqai, Ǧūmar Qaraşev syndy köptegen ziialynyŋ qatarynda Baqytjan Qarataev ta bar edı.
Qarataev Baqytjan Beisälıūly 1860 jyly Jaiyq öŋırınıŋ Qaratöbe audanyndaǧy Aqbaqai auylynda düniege kelgen. Ol Orynbor gimnaziiasyn bıtırgennen keiın Sankt-Peterburg universitetınıŋ zaŋ fakultetıne oquǧa tüsedı. 1890 jyly ony II därejelı altyn medalmen üzdık bıtıredı. Alǧan mamandyǧy boiynşa Peterburgte, Kutaiside jäne Orynborda bırneşe jyl tergeuşı bolyp ısteidı. 1897 jyly tuǧan jerıne qaita oralyp, Oralda, Qaratöbede, Jympityda advokat boldy. 1907 jyly II Memlekettık Dumaǧa Oral oblysynan deputat bolyp qatysyp, jer-su mäselesı boiynşa qazaq halqynyŋ müddesın qorǧap söz söiledı.
Sol kezde Baqytjan Qarataevtyŋ söilegen sözı: Deputat myrzalar! Qyrǧyz-qaisaq halqynyŋ atynan būl mınbeden eşkım söilegen joq: soǧan qaramastan, memleketımızdegı şielenısıp otyrǧan agrarlyq mäselenı şarualardy Dalalyq oblystar territoriiasyna, Semei jäne Jetısu oblystarynyŋ territoriiasyna qonys audaru arqyly şeşkısı keletınder bar. Äsırese oŋ jaq qatarda otyrǧan aǧaiyndarymyz agrarlyq daǧdarysty şarualardy Orta Aziiaǧa köşırtu jolymen joiuǧa qūştar. Olardyŋ közqarastaryn Parlamentke egınşılık pen jerge ornalastyru ısınıŋ bas basqaruşysy kniaz Vasilchikov, sondai-aq Ministrler Keŋesınıŋ töraǧasy Stolypin taratyp otyr. Alaida osy uaqytqa deiın Memlekettık Duma delegattarynyŋ bırde-bırı däl qazır aziialyq oblystar ışınde şarualardy qonystandyratyn basy artyq jer bar ma, basymyzdy qatyra-qatyra şarualardy qonys audaruǧa täuekel ete alatyndai Dalalyq oblystardyŋ barlyq bölıkterı jaratylystyq-tarihi, şaruaşylyq-statistika, topyraǧy men aua raiy jaǧdailary tūrǧysynan zerttelıp boldy ma dep sūraǧan joq, ol turaly bıle de qoimas. Jergılıktı halyqtyŋ müddelerımen eseptespei kelgen qonystandyru qalai degenmen de ädıletsızdık bolyp tabyluǧa tiıs. Ol qaşanda küştınıŋ älsızdı qanauy dep qabyldanbaq. Söz joq, qyrǧyzdar, iaǧni qyrǧyz-qaisaq dep atalatyndar - älı damudyŋ tömengı satysynda tūrǧan qauqarsyz halyq, sol sebeptı de olarmen ortaq tıl tabysuǧa bolady jäne olarǧa zorlyq körsetudıŋ eşqandai jönı joq. Bız, qyrǧyz-qaisaqtar, Rossiiada qatty uşyǧyp otyrǧan agrarlyq mäsele şūǧyl şeşım qabyldaudy talap etenının tereŋ tüsınemız. Bızdıŋ şarua bauyrlarymyzdyŋ jerge mūqtajdyǧyn jaqsy sezemız, eger basy artyq jerımız bolsa, olarǧa bız rizaşylyǧymyzben yǧysyp oryn beruge äzırmız. Al mäselenıŋ tüiını Dalalyq oblystar territoriiasynyŋ älı künge deiın jaratylystyq-tarihi, şaruaşylyq-statistikalyq tūrǧyda jete zerttelmegendıgınde. Bügın bızdıŋ joldasymyzǧa deputat Temerenkov Aziiada ūşy-qiyrsyz jer bar, şarualardy sonda qonys audartyp, osylaişa jer jetımsızdıgın joiuǧa bolady degendı aitty. Şyn mänınde, belgılı ǧalym Şerbina Dalalyq oblystardyŋ soltüstık uezderın, atap aitqanda, Toǧai, Aqmola jäne Semei oblystarynyŋ jerı qūnarly uezderın ǧana zerttegen, bıraq Şerbina olardyŋ oŋtüstıgındegı uezderın barlai almady. Eger aua raiy men topyraq jaǧdailarynyŋ barlyǧy tūtastai zerttelgen bolsa, onda Dalalyq oblystardyŋ oŋtüstık uezderınde topyraq sorly, qūmdy, keuıp qalǧan sor dala bolǧandyqtan, basy artyq jerdıŋ öte az ekenı jaiynda eşqandai kümänsız qorytyndy jasaǧan bolar edık. Osy kezge deiın bärı qyrǧyzdar köşıp-qonyp jürdı-mıs degen tüsınıkpen keledı. Joq, myrzalar, qyrǧyzdardyŋ köşpelılerı de, otyryqşylary da bar. Dalalyq oblystardyŋ soltüstıktegı qūnarly uezderın, mıne, ondaǧan jyldardan berı otyryqşy qyrǧyzdar jailap, egın egıp keledı. Olardyŋ keibıreulerı şymnan, endı bıreulerı kırpışten, üşınşılerı qyzyl kırpışten üi salyp alǧan, bır sözben aitqanda, olardyŋ öz tūrmystaryna sai tūrǧyn üi men qora-qopsylary bar. Osynau otyryqşy qyrǧyzdar üşın egın egu - tūrmys tüzeudıŋ eŋ negızgı közı, al olar mal ösırumen de ainalysady desek, ol tūrmys tüzeudıŋ qosymşa közı bolyp tabylady. Dalalyq oblystarǧa qonys audara otyryp, ıs jüzınde osy qyrǧyzdardy özderı mekendegen jaqsy jerlerınen, jyly ūialarynan quyp şyǧumen ainalysuda. Dumanyŋ töraǧasy: - Şeşen myrza, on minut uaqytyŋyz bıttı. Qarataev: - Myrzalar, osyǧan deiın sızderdıŋ eşqaisylaryŋyz Dalalyq oblystarǧa qonys audaru jaiy turaly auyz aşqan joqsyzdar. Bälkım, Memlekettık Duma darhandyq tanytyp, menıŋ sözımdı aqyryna deiın tyŋdar. Myrzalar, menıŋ şarualardy Dalalyq oblystarǧa qonys audartudyŋ jai-küiı jaiyndaǧy baiandamamdy aiaqtauyma mümkındıgım qalmady, degenmen menıŋ aitarym - Memlekettık Duma özderı Işkı Rossiiadaǧy pomeşikter müddelerın, osynau 130 myŋ pomeşiktıŋ müddesın qorǧau üşın şarualardy qonystandyru arqyly qorlap otyrǧan qyrǧyz-qaisaqtardyŋ ärdaiym şarualardyŋ jerge degen mūqtajyn qanaǧattandyru maqsatymen jeke ielıktegı jerlerdı küştep tartyp alu nietındegı barlyq oppozisiialyq fraksiialarǧa aianyşpen qaraitynyn este ūstaityn bolsyn. Degenmen bügıngı taŋda şarualarǧa oryn bosatu üşın qyrǧyzdardy jerlerınen ǧana emes, olardyŋ tūrǧyn üilerınen köşırıp, quyp şyǧyp jatqanyn tüsınıŋızder. Orystyŋ qarapaiym eŋbekşılerı men ziialylar qauymy jerımen qosa, üiınen, qora-qopsysynan quylyp jatqan sorly qyrǧyz-qaisaqtardy jäbırlep jatqandarǧa qarsy şyǧyp, qamqor qol ūştaryn beredı dep senemın. Menıŋ qolymda mūny däleldeitın qyruar derekter tūr, bıraq, ökınışke qarai, sözımdı aiaqtai almadym («Oral öŋırı», 1990, 8 jeltoqsan).
