2025 jyldyŋ 3-4 säuır künderı Ortalyq Aziia men Europa Odaǧy elderı sammitı Özbekstannyŋ Samarqandynda öttı. Sammite ekı jaq bırneşe kelısımderge qol qoidy. Sonyŋ bırı – Euroodaq pen Ortalyq Aziia elderı bır-bırınıŋ şekaralarynyŋ bırtūtastyǧyn moiyndau.
Kipr (Oŋtüstık Kipr grek jaǧy) – Europa Odaǧy müşesı. Tarihty aqtaryp qaraǧan adam sol jerde dau bolyp jatqan Kipr mäselesın tüsınedı. Soltüstık Kiprdı Türkiiadan basqa eşkım moiyndamaidy. 1983-84 jyldary BŪŪ-yŋ sol mäsele boiynşa şeşımderı şyqqan. Qazaqstan jäne basqa Ortalyq Aziia elderı BŪŪ jarǧylaryna sai äreket etedı. Endı osyǧan bailanysty Anadoly jūrtynyŋ temperaturasy köterılıp basylmai tūr. Taldap köreiık.
1) Resmi Ankara reaksiia bıldırdı me? Joq, bıldırmedı. Bıldırmeitını de tüsınıktı jaǧdai. Bıldırgenı jaqsy edı. Keleşektegı jaǧdailardy rettep alatyn. Mümkın sahna artynda tüsınısken şyǧar, tüsınıspese de OTG jūmysyn jalǧastyra beredı.
2) Esesıne «ükımettık emes ūiymdar» men mediany şulatyp qoidy. Türkiialyq mediada Ortalyq Aziia basşylaryn jerden alyp jerge saldy. «Satyp kettı» «Arqadan pyşaq ūrdy» Körıp tausa almaisyŋ. Müiızı qaraǧaidai «ǧalymdarynan» bastap generaldaryna deiın qataŋ mälımdemeler jasap jatty. Ötırıktı şyndai, şyndy qūdai ūrǧandai degendei. Işkı protestı osylai basqa jaqqa būrǧysy kelgendei boldy. Bızdıŋ aimaqty asyrap otyrǧandai mälımdemeler kettı. Būny tüsınıktı jäne tüsınıksız dep oilaimyn. Negızı tüsınıktı de...
3) Türkiianyŋ özınen basqa eşqandai el moiyndamaǧan eldıŋ basşysyn qolynan jetektep alyp TMŪ (OTG) jiyndaryna «moiyndaŋyzdar» dep apara bergenı üşın bır jaǧynan signal da bolǧan şyǧar. OTG sol üşın qūryldy ma? Menıŋşe būl tek osy jaǧdai emes taǧy bırneşe sebepterı bar siiaqty..
Barlyǧy bıledı Ortalyq Aziia elderınıŋ de Türkiianyŋ da syrtqy saiasatynda bırınşı orynda OTG tūrǧan joq. Būl qarjyǧa jäne saudaǧa bailanysty.. OA elderı üşın «bolary mümkın-au» degen jaǧdailarda ūiym aimaqtyq balans üşın qajet dep sanasa, OTG – Türkiianyŋ bolaşaqtaǧy strategiialyq jospary.
4) Bız Kiprdı 2024 jyly ǧana moiyndaǧan joqpyz. Qazaqstan Türkiianyŋ özımen diplomatiialyq qatynastardy 1992 jyldyŋ 02 nauryzynda ornatty. QR SIM qūjattarynda Türkiia bızben diplomatiialyq qatynas ornatqan 17-şı el. Qazaqstan däl bır aidan keiın Kipr elımen 1992 jyldyŋ 02 säuır künı diplomatiialyq qatynastar ornatty. Nege sol kezde nemese 90 jyldar men 2000 jyldary şulamady? Bızdıŋ el tıkelei elşı atamasa da İzraildegı elşımız Kiprdegı elşı qyzmetın qosa atqaryp jürdı emes pe? 2024 ǧana tıkelei bölek elşı jıberdı.
Ortalyq Aziia men Äzırbaijannyŋ Kiprdı moiyndaǧan kezeŋderı tömendegıdei.
Äzırbaijan – 2 säuır 1992 j
Qyrǧyzstan – 1992 jylǧy 20 aqpan
Qazaqstan – 2 säuır 1992 j
Özbekstan – 30 mamyr 1997 j
Türıkmenstan – 2007 jylǧy 13 qaraşa
5) Är eldıŋ öz syrtqy saiasaty bolady, oǧan qūrmetpen qarau kerek.
6) Ortalyq Aziia elderınıŋ basty prinpterınıŋ bırı BŪŪ jarǧysy boiynşa memlekettık şekaralardyŋ myzǧymastyǧy. Ol Ukraina bolsyn, Gruziia bolsyn. Taǧy basqa bolsyn.
7) Bügın Soltüstık Kiprmen bır üstel basyna otyrsaŋ, erteŋ DNR, LNR Qyrym, Abhaziia jäne Oŋtüstık Osetiia siiaqtylardy moiyndauǧa mäjbürsıŋ. Aqyryn jürıp anyq baspasaŋ qiyn.
8) Äzırbaijan türlı-türlı mälımdeme jasaǧan boldy. Mümkın sol Äzırbaijannyŋ özı moiyndar, sol Soltüstık Kiprdı? Moiyndamaidy. Moiyndai almaidy. Real jaǧdai solai. Aitqandai sol Kipr boiynşa 2004 jyly bırıgu referendumy öttı. BŪŪ basşysy Kofi Annan ūsyndy. Soltüstık jaǧy qaita qosylamyz dese, Oŋtüstık jaǧy «joq, rahmet» keregı joq dedı.
9) Sol Soltüstık Kipr moiyndalmasa da OTG ūiymy jalǧasa beredı. Jyldaǧy kezektı jiyndar ötkızıp şäi ışıp tarqasady. Būl elder ışındegı bır-bırımen sauda jalpy syrtqy saudalarynyŋ 5 paiyzyn da qūramaidy. Negızgı basty jūmys osy bolu kerek edı. Osydan-aq ūiymnyŋ jaǧdaiy belgılı
10) 2005 pen 2020 jyldar aralyǧynda Kiprlık investorlar Qazaqstan ekonomikasyna 2,8 mlrd AQŞ dollaryn investisiialady. Öz kezegınde, osy kezeŋde Qazaqstandyq käsıpkerler Kipr ekonomikasyna şamamen 1,3 mlrd AQŞ dollaryn investisiialady. Būl Euroodaq şeŋberı aiasynda. Al Euroodaqtyŋ basqa elderı Qazaqstanǧa 50 mlrd dollardan astam investisiia saldy. Ekı jaqty sauda – 40 mlrd dollar. Türkiianyŋ özınıŋ syrtqy saudasynyŋ 50 paiyzdan astamy sol Europamen.
11) Ortalyq Aziiada Qytai men Reseidıŋ yqpaly, investisiiasy küştı. Europalyq Odaq ta kelıp jatsa jaqsy. Küşter teŋesedı.
12) Ortalyq Aziia elderı de būl kelısımder boiynşa resmi mälımdeme jasamady. Eşkım aqtalyp jatuǧa mäjbür emes.
13) Bır jaǧynan būl da dūrys boldy. Bır ütır qoiylyp bolaşaqtaǧy josparlardy aiqyndap alatyn. Aitpaqşy, jaqyn künderı Türkı elderı «Aqsaqaldar alqasy» Soltüstık Kiprge baryp el prezidentı Ersın Tatarmen jolyǧady eken. Osyndai kezdesuler jarasady. Būdan artyq emes. Osynyŋ özı Anadoly jūrtynyŋ ekpının basady dep oilaimyn. Būl jaǧdailar bolmai tūrǧanda byltyr Soltüstık Kiprdegı Girne qalsynda prezident Ersın Tatar myrzamen jolyǧudyŋ sätı tüsken edı. Būl kısınıŋ özı sol kezde bärın tüsınetının jaqsy jetkızgen.
Ūqsas jaŋalyqtar
