Smaǧūl Elubai: Joiudyŋ joiqyn jospary

19 –şy ǧasyr basynda ömır sürgen aǧylşyn filosofy Tomas Maltus Jer betındegı adam sanyn azaitudyŋ paidasy turaly atyşuly teoriia jariialady. Būl teoriia boiynşa Jer betınde adamzattyŋ köbeiuı sol adamzattyŋ özıne tıkelei qauıp-qater töndıredı-mıs. Kerısınşe, Jer betınde adam sanyn türlı täsıldermen azaityp otyru adamzat bolaşaǧy üşın paidasy şaş-etekten şarapatty ıs bolady-mys. Kapitalizm būl jaŋalyqty qol şapattap qarsy aldy. Tıpten, tu etıp töbesıne köterdı.19 –ǧasyrda teŋdessız qaruǧa, zaut, parahod, poiyzǧa ie bolǧan şynjyr balaq, şūbar tösterge jetpei tūrǧanynyŋ özı osy kısäpır teoriia edı. Alys-jaqyndy basyp alyp, elın talap, jerın tonap dändegen būl basqynşylardyŋ armany endı jalpaq Jerdı iemdenu edı. Maltus sol imperiaşyl armandy döp basty. Iаǧni, adamzattyŋ jarqyn bolaşaǧy üşın anau artta qalǧan halyqtardy qynadai qyra otyryp Jerdıŋ jügın jeŋıldetu, Maltustıŋ arqasynda qylmys emes, ızgılıktı ıske ainala bastady. Sodan, būl bätşaǧarlar beibıt jatqan elderge byqpyrttai tidı. Qarsy kelgendı qazyq qylyp jerge qaqty. Nahaq qan dariiadai aqty. Osy tūsta būl basqynşylardyŋ aldynan bır ülken kedergı şyqty. Ol Qūdai edı. Adamǧa degen aiauşylyqty, ädılettılıktı alǧa tartyp Qūdai olardyŋ qolyn qaqty. Älemdı «aşsa alaqanynda, jūmsa jūdyryǧynda» ūstaǧysy kelgen şynjyr balaq, şūbar tösterge Qūdaidyŋ būl moralı ūnamady. Bilık pen bailyq jolynda tūrǧan kedergıden, Qūdaidan qūtylu kerek boldy. Aqşanyŋ ıstemeitını joq. Aqşaǧa satylmaityn adam joq. Būl kökjaldardyŋ qolynda älem aqşasy şoǧyrlanyp qalǧan.Kökjaldar ǧylymǧa aqşa saldy. Söitse, ǧylymdy jasaityn da pendeler eken, köp aqşany körgende olar «iılıp tösek, jaiylyp jastyq boldy» qaltalylarrdyŋ aldynda. Tek, jaqsy töleseŋ boldy. Kapital Ch.Darvinge barlyq jaǧdaidy jasap, kemege otyrǧyzyp, teŋızdıŋ ary jaǧyna attandyrdy. Älemdı aralatyp, adamdy jaratqan Qūdai emes, haiuan ekenın däleldeitın eŋbek jazuǧa jaǧdai jasady. Darvin būl tapsyrmany artyǧymen oryndady.Qūdaidy mansūqtap, adamnyŋ haiuannan şyqqanyn ǧylymi «däleldep» şyqty. Evoliusiia zaŋyn tüzdı. Qūdaidy mansūqtauda ol Maltustı şaŋ qaptyryp kettı. Adamzat tarihynan Qūdaidy aidap şyqty. Alpauyttar quanǧannan börıkterın aspanǧa atty. Dünienı jaulaudyŋ jolynda tūrǧan Qūdaidan qūtyldy. At töbelındei älem alpauyttary endı Qūdai taǧyna özderı otyrǧysy keldı. Qysqasy, Qūdai bolǧysy keldı. Darvin teoriiasyn Batys Qūrandai jattady. Oqulyqqa engızdı. Būl teoriia adamdy aŋǧa teŋep, adamnyŋ tegın aŋnan şyǧardy. Söitsek, arǧy «atamyz» aŋ jaryqtyqtyŋ bar bılgenı älı jetkendı alyp ūryp, ekı büktep bır şainau bolǧan eken. Solai sūryptalyp, tabiǧi türde damiǧan eken. Mıne, jaratylystyŋ basty zaŋy. Sonyŋmen, jasasyn älımjettık! Jasasyn küştıler! Joiylsyn älsızder! Qūdaidan bezgenderdıŋ ūrany osy boldy. 19 ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynda «Qūdai öldı!» dep jar saldy Nisşe. Anau-mynau emes, Qūdaidyŋ özın «öltırgen» būl oişyldy Batys töbesıne köterdı. Äsırese, faşistık ideologiia. Sonymen, Batys 19 ǧasyr aiaǧynda, 20 ǧasyr basynda Qūdaidan bezdı. Qūdaidan bezgenderdıŋ bır tobyn Marks basqardy. Leninnıŋ ūstazy. Endı bos qalǧan Qūdai taǧyna talas bastaldy. Onyŋ aty - Bırınşı Jahandyq soǧys. Būl soǧysty bastaǧandar, ärine, Maltus, Darvin, Nisşe teoriiasymen mūzdai qarulanǧan kökjaldar edı. Öitkenı, būl Qūdaidan bezgenderdıŋ /olardy masondar dep te ataidy/ 1897 jyldan bastap älemdı üi artynan bileitın astyrtyn ūiymy jūmys ıstei bastaǧan. Älemdı «aşsa – alaqynda, jūmsa – jūdyryǧynda» ūstaudy maqsat etken. Būl ūiym «Komitet 300» atandy, osy attas Djon Koulman jazǧan kıtabynyŋ arqasynda. Älemnıŋ 300 oligarhy bas qosqan astyrtyn älemdık ökımet edı būl. Bırınşı jahandyq qyrǧyn soŋy Reseide azamat soǧysyna ūlasty. Jūrt aq bolyp, qyzyl bolyp bölınıp qyrqysty. Sol zūlmat jyldary beibıt jatqan qazaq baiǧūs qosaq arasynda kettı. «Ūzynda öşı, qysqada kegı joq» qazaqty aq ta qyrdy.Qyzyl da qyrdy. Aq ta tonady, qyzyl da tonady. Qarsy kelgendı qylyş jüzınen ötkızdı. Qarusyz qazaq qaruly aq pen qyzyldyŋ tabanynda qaldy. Talauǧa tüstı. Būnyŋ saldary aşarşylyqqa alyp keldı. 1919 jyly Tūrar Rysqūlov Türkıstan sovetterınıŋ tötenşe sesınde: «1918-19 jyldary aştan qyrylǧan qazaqtar sany 1 million 214 myŋ adam, taǧy da 2 million adam aşarşylyqqa ūşyrady» dep mälımdedı. 1922 jyl aiaǧynda aşarşylyqqa ūşyraǧandarǧa kömek komissiiasyn basqarǧan Mūhtar Äuezov özınıŋ eseptı baiandamasynda: «Ötken 1921-22 jylǧy aşarşylyqta qyrylǧan qazaqtaryŋ sany 1 million 700 myŋ. Onyŋ 700 myŋy balalar!» dedı. Türkıstan bolşevikterınıŋ tūŋǧyş töraǧasy bolǧan Kreml jıbergen komissar İvan Osipovich Tobolin 1921 jyly bır partiialyq mınberden: «Marksistık tūrǧydan alǧanda ekonomikalyq älsız qazaqtar, bärıbır, qūryp-bıtıp, joiyluǧa tiıs!» dep mälımdedı. Iаǧni, marksistık teoriiamen qarulanǧan bolşevikter üşın qazaqtardyŋ milliondap qyryluy, qarusyz halyqty qaruly aq pen qyzyldyŋ 3 jyl ūdai torǧaidai tozdyruynan emes, «qazaqtardyŋ qyryluyna qazaqtardyŋ özderı kınälı eken, olardyŋ ekonomikalyq tūrǧydan älsızdıgı kınälı» eken. 1921 jyly Orynborda jaryq körgen «Ocherki po istorii kazah-kirgizskogo naroda» atty monografiiasynda orys tarihşysy Aleksandr Chuloşnikov töŋkerıs qarsaŋyndaǧy qazaqtar sany 8 million adam dep jazdy. Al, 1926 jylǧy halyq sanaǧy bolsa, Qazaqstandaǧy qazaqtar sanynyŋ 6 millionnan asqanyn habarlady. 1939 jylǧy sanaq nätijesı Qazaqstandaǧy qazaqtar sany 2 million 300 myŋ kısı dep körsettı. Sonda, 1921 jylǧy kıtabynda tarihşy Aleksandr Chuloşnikov körsetken 8 million qazaqtan Qazaqstanda 2 million 300 myŋ qazaq qalǧan bolyp şyqty. Iаǧni, nebary, 10-15 jylda, bolşevikter bilıgı astynda bolǧan qazaqtar 60 paiyzdai halqynan aiyrylǧan bolyp şyqty. Qazaqstandyq jazuşy Valerii Mihailov: «Kazahi, deistvitelno, za kakih-to 10-15 let lişilis okolo poloviny naseleniia. Mirovaia istoriia ne znaet tragedii podobnogo masştaba» dep, jazdy «Hronika velikogo djuta» kıtabynda. Tarihi derekter osylai deidı. Tarihi derekter 1920-30 jyldary bolşevikter qolastynda bolǧan qazaq degen halyqtyŋ Jer betınen joiylyp ketuge säl-aq qalǧanyn körsetedı. Al, Kreml ökılı Tobolinnıŋ paiymdauy boiynşa qazaqtardyŋ qyrylyp jatuy marksistık teoriiaǧa säikes tabiǧi qūbylys eken. Zaŋdy eken. Iаǧni, olardy qūtqaryp jatudyŋ qajetı joq eken. Sol auyzyna kelgenın aitqan antūrǧanǧa: «Äi, ne ottap tūrsyŋ?! Qazaq degen halyq senıŋ Marksıŋnen de būryn bū dalada myŋdaǧan jyl ömır sürgen! «Ekonomikalyq tūrǧydan joiyluǧa tiıs» bolsa sol myŋdaǧan jyldar boiy neǧyp qyrylyp qalmady? Myna senıŋ qyzyl ǧasyryŋa 8 million halyq bolyp qalai jettı?» dep, sūraq qoiatyn bır Tolaǧaidyŋ tabylmaǧany ma dep edık. Söitsek, tabylypty. Qazaq basyna kün tuǧan sol bır topalaŋ tūsta Tūrar Rysqūlov Tobolinmen tabandap tūryp aitysqan eken. Tobolinnıŋ tūsynda bır qyrylǧan qazaq, Goloşekinnıŋ tūsynda ekı qyryldy. Qazaqty qyrǧan būl ekı basşy, jäne olarǧa Qazaqstan tapsyrǧan Stalin üşeuı de öz attaryn tarihqa halyq qanymen jazǧan qandybalaqtar boldy. Sondyqtan, būl jendetter qarǧysqa ǧana laiyq dep, tömendegıdei taqpaq-tolǧaudy tüsırdık qaǧazǧa. Ai,zamana-ai, zaman-ai! Az qazaqty körgende, Közden jasym tamady-ai. Keşegı qyzyl saiasat, Aiamapty qazaqty. Ornatam dep jūmaqty, Ornatypty dozaqty. Sodan qazaq sorlapty, Är būtanyŋ tübınde, Böpesın qūşyp qūndaqty, Bır-bır ana zarlapty. Közden jasy parlapty, Kökke sauyp emşegın, Qara jerdı töbelep, Qyzyldardy qarǧapty. Qarǧys atyp qyzyldy, Olar sodan oŋbapty, Künderdıŋ künı bolǧanda, Qyzyl jüie qūm qapty. Ai, zaman-ai, zaman-ai! Az qazaqty körgende, Közden jasym tamady-ai! Qoidan qoŋyr halqymdy, Qyrqa matap qyrypsyŋ! Qyrylyp qazaq jatqanda, Mūrtyŋnan külıp tūrypsyŋ, Körıŋde jatyp ökırgır, Mūrtty kösem käpır qūl! Körıp otyrǧanyŋyzdai, būl qyzyl kösemder jūrtty sanaly türde joiu teoriiasymen mūzdai qarulanǧan Maltus mūragerlerı eken. Oǧan mysaldar jetıp artylady. Stalinnıŋ Maltus mūragerı bolǧanyn būl jendettıŋ öz auyzynan şyqqan myna bır sözı aiǧaqtap tūr. Sovet Odaǧyndaǧy otyzynşy jyldardaǧy aşarşylyq turady «Jatva skorbi» atty kıtap jazǧan aǧylşyn tarihşysy Robert Kongvest Stalin men Cherchill arasynda bolǧan myna bır tarihi äŋgımenı atalmyş kıtabynda keltıredı: «Stalin pozje skajet Cherchilliu, chto «prişlos raspravitsia s desiatiu millionami kulakov, iz koih gromadnoe bolşinstvo bylo unichtojeno, a, ostalnye vyslany v Sibir» Qaraŋyz: mūrtty kösem: «on million şaruany joidym» dep Cherchill aldynda maqtanyp tūr! Iаǧni, ol özınıŋ halyqty qyrudan aldyna jan salmaǧan jendet ekenın öz auyzymen özı aityp tūr! Iаǧni, ol özınıŋ tarihtaǧy teŋdessız Maltus mūragerı ekenın aityp tūr. Resei Memlekettık Dumasy 2008 jylǧy 2 säuırde qabyldaǧan qaulysynda «KSRO basşylyǧynyŋ astyq daiyndauda qoldanǧan repressivtı saiasatynan 1932-33 jyldary KSRO –da 7 million adam qyryldy» dep moiyndady. Al, BŪŪ Assambleiasy qabyldaǧan qūjatta KSRO –da 1932-33 j.j. aşarşylyq qūrbandarynyŋ sany 10 million adam şamasynda delıngen. Ärine, Maltus teoriiasyn jüzege asyryp Jer betın «artyq adamdardan» alastauda Gitler Stalinnen asyp tüskenı belgılı. Būl ekı jendettıŋ egesınen Ekınşı Düniejüzılık soǧys maidanynda elu million jazyqsyz pende jer jastanǧany belgılı. Bıraq, Maltus mūragerlerı būl qyrylǧan elu milliondy mıse tūtpady. Olarǧa būl az boldy. Soǧystan keiın būl qandybalaqtar myŋǧyrǧan millirdtardy qyrudyŋ josparyn qūrdy. Älemnıŋ 300 oligarhy jyl saiyn bas qosatyn būl astyrtyn ūiym adam balasyn qysqartudyŋ jaŋa josparyn tüzdı.Adam balasy köbeiıp ketıp Jer resurstaryn jep bıtpes üşın , bırınşıden, Jer betınde beibıt zaman bolmauy kerek eken. Soǧys örtı qaita-qaita örşıp tūruy kerek eken. Soǧys bolyp tūrsa būl oligarhtar qyruar tabysqa keneledı eken. Olar öndırıp jatqan qymbat qarulardyŋ qany jerge tambaidy eken. Ol qarudy Bükıl älem öz jany üşın-aq satyp alady eken. Mıneki, sondyqtan soǧys bolyp tūruy kerek eken! Mūnai, qaru, bank, qarjy biznesterı qoldarynda şoǧyrlanǧan şonjarlar üşın soǧys aşatyn syltaudy oilap tabu sonşalyqty qiyn şarua emes edı. Tek, eşkım qarsy şyqpasa boldy. Qarsy şyqqannyŋ basyn aldy. Osy astyrtyn ūiymnyŋ 1963 jyly betın aşpaq bolǧan AQŞ prezidentı Djon Kennedidıŋ basy kettı. Ony būlar aidai älem aldynda taltüste oqqa bailap atty. Özgege sabaq bolsyn dep. Astyrtyn ökımetke qarsy şyqqandardyŋ künı ne bolatynyn körsettı. Sodan keiın, būl astyrtyn ökımet bılektı sybanyp jıberıp basy artyq adamdardan Jer jügın jeŋıldetu ısıne kırıstı. 1968 jyly astyrtyn ūiymnyŋ yqpalymen aşyq jūmys ısteitın «Rim klubyn» qūrdy. Oǧan özderı taŋdap älem intellktualdaryn jinady. 100 elden - jüz intellektual. «Komitet – 300» endı osy ataqty adamdardyŋ qolymen ot köseuge kırıstı. «Rim kluby» qoǧamdyq ūiym, adamzat bolaşaǧyna alaŋdap, adamzat bolaşaǧyn talqylaityn aşyq alaŋ dedı. Keremet! Oǧan kımnıŋ dauy bar? Endı būl halyqaralyq klub ne der eken dep bükıl älem olarǧa qūlaq türdı. 1972 jyl. Rim kluby özınıŋ tūŋǧyş bas qosuynda-aq törtkıl dünienıŋ töbe şaşyn tık tūrǧyzdy. Būl älemnıŋ töbe şaşyn tık tūrǧyzǧan amerikandyq ǧalym D. Medouzdyŋ «Ösudıŋ şegı» atty atyşuly baiandamasy edı. Onyŋ tobyqtai tüiını mynandai: «Jetı milliard bolǧaly tūrǧan Jer betındegı adam sanyn 1 milliardqa deiın qysqartu kerek! Äitpese, Jer resurstary jūrttyŋ bärıne jetpeitın boldy!». Sonda, Jer betınde kımder qalyp, kımder qalmauǧa tiıs degen sūraq tuady ǧoi! Oǧan jauap daiyn: Medouzdyŋ paiymynşa, Jer betınde adamzattyŋ asyly aq näsıldıler ǧana qaluǧa tiıs. Qalǧan jūmyrbastylar jappai joiylǧany jön. Äŋgımenıŋ qysqasy osy. Bır «altyn milliardtan» basqanyŋ bärı, iaǧni, kümıs milliard, qola milliard, mys milliard, myryş millird degender «altyn milliardtyŋ» baqyty üşın Jer betın bosatuy kerek eken. Qanşa qandybalaq bolsa da būndai äzäzıl teoriiany Gitler de, Stalin de aitpap edı. Olar oiynşyq eken, myna bügıngı jendetterdıŋ janynda. Söitıp, bū zamannyŋ jendetterın körgende, bügıngı adamzat, o zamannyŋ jendetterımen jylap körısetın jaǧdaiǧa jetken edı. Būl aqparatty endı estıp otyrǧan oqyrman öz qūlaǧyna özı senbeuı mümkın. Myna kısı qaljyŋdap otyrǧan şyǧar dep. Joq, aǧaiyn, qaljyŋ emes. Būl aqparat - aidai älemge äldeqaşan mälım aqparat. Kei aqparatty keş estitın özımız ǧoi. Batystaǧy Maltus mūragerlerı būl aqparatty «Rim kluby» mınberınen baiaǧyda taratyp, jarty älemdı jarty ǧasyr būryn moiyndatyp, maqūldatyp qoiǧan. Maqūldap qana qoimai osy baǧytta, jūrtty jappai qyru baǧytynda naqty jūmysqa da kırısken. Osy baǧytta joiqyn qaru jasauda QSRO aldyna jan salmady. Jarty ǧasyr ūdai qazaq jerınde iadrolyq qaru jardy. Adam balasyn milliondap qyratyn bū qarudy, bıraq, maltusşıler mıse tūtpady. Olarǧa adam balasyn milliardtap qyratyn qaru kerek edı. Ol- biogiialyq qaru edı. Qūdaidan baiaǧyda bezgen ǧalymdar bū jolda jarty ǧasyr jatpai –tūrmai ızdenıp, ızdegenın aqyry tapty. Ömırge tajaldardyŋ tajaly Koronavirus keldı. Uhan laboratoriiasynan yrǧyp şyqqan bū tajal bügınde jahandy şarlap adam balasyn baudai tüsırumen jür. Bız estıgen dıni äŋgımelerde Qiiamet-qaiymda Jer betıne Tajal atty qūbyjyq şyǧatyny aitylatyn. Adamzatqa oiran salatyny aitylatyn. Ol Tajalǧa adamzattyŋ älı kelmeitını aitylatyn. Sonda aspannan Ǧaisa tüsıp, jerden imam Mädı şyǧyp ol Tajaldy öltıretını aitylatyn. Ökınışke orai, virus atty bügıngınıŋ bū tajalyn öltıretın küş älı tabylmai tūr. Zamanaqyr belgısı osy emes pe?! Bügıngınıŋ Täjtajalyn jasauǧa üles qosqandardyŋ bırı retınde älem aqparat qūraldarynda Bill Geits aitylyp jatyr. Adamzatty qysqartu ideiasyn aitumen kelgen būl milliarder, būl ideiany ıske asyruǧa qyruar qarjy salǧany da belgılı. Mäselenıŋ soraqysy sol, Bill Geits Düniejüzılık Densaulyq Saqtau ūiymyna qomaqty qarjy salyp, būl ūiymǧa öz yqpalyn jürgızıp otyr delınıp jatyr. Iаǧni, adamzat qoidy qasqyrǧa baqtyryp otyr degen söz. Rasynda, älemdı aqşa bileidı. İmansyz aqşa bükıl älemdı aşsa alaqanynda, jūmsa jūdyryǧynda ūstap otyr. Bügıngı zamanda, osylaişa, maltusşılerdıŋ degenı bola beretın bolsa, onda bız köpūzamai talai «qyzyqtarǧa» kuä bolatyn şyǧarmyz. Maltustyŋ mūragerlerınıŋ arqasynda ötken ǧasyr basynda qazaq Jer betınen joiylyp ketuge şaq qaldy dedık. Endı, mıneki, sol Maltustıŋ bügıngı mūragerlerınıŋ arqasynda tūtas halqymyzǧa taǧy da bır tyqyr taianyp keledı. Iаǧni, öz jerımızde, öz elımızde otyryp tynyş ömır süruden qaldyq. Bügıngı maltusşıler bızdı tynyşymyzǧa qoiar türı joq. Bırese, auyzymyzǧa tūqymymyzdy tūzdai qūrtatyn tamaǧyn tyqpalaidy, bırese, ırgemızden ındetın kırgızedı, bırese, paidasy kümändı inemen şanşidy, bırese, chiptendırıp bärımızdı bır şybyqpen aidaǧysy keledı, äiteuır, bızge tynyştyq beretın türı joq. Qylköpır üstınde kele jatqandaimyz. Aŋdamasaq aram qatatyn türımız bar. «Täuelsızdıkpen tört qūbylamyz teŋele me dep mäz bolyp jürgende, taǧy nege tap boldyq?!» dep otyrmyz. 19 ǧasyrda Qūdaidy mansūqtaǧan maltusşıler 20 ǧasyrda älemdı ekı ret älemdık soǧysqa saldy dedık. 19 ǧasyrda Qūdaidy mansūqtaǧan maltusşıler 20 ǧasyrda qazaqty Jer betınen joiuǧa az-aq qaldy dedık. 21 ǧasyrda qūdaisyz ǧalymdar, endı, adamzatty bır-aq jalmaityn biologiialyq qarudy qolǧa aldy dedık. Būl biologiialyq qaru käzırdıŋ özınde adamzatty äpjylandai jalmap keledı. Üşınşı älemdık soǧysty közben körıp otyrmyz. Onyŋ qaşan, qalai aiaqtalatyny taǧy belgısız. Bıraq, tarihtyŋ soŋǧy bır ǧasyrynda bır närsege bızdıŋ közımız jettı. Qūdaidan bezgen qoǧamnan ärnärse kütuge bolady eken. Soǧan közımız jettı. Qūdaidan bezgenderdıŋ adam balasyn äste aiamaitynyn kördık. Qūdaidan bezgenderdıŋ özderınen özgenı öltıruge ölerdei qūştar bolatynyn kördık. Öltırgen saiyn öltıruge qūştar bolatynyn kördık. Söitıp, Qūdaidan bezgenderdıŋ qylmys pen künäǧa belşesınen batqanyn kördık.Faşister de, kommunister de Qūdaisyz qoǧam qūrdy. Bırınen –bırı ötken teoriialar oilap tauyp, bıtırgenı halyqty qyru boldy. Bügınde būl Qūdaidan bezgenderdıŋ qolynda /olar özderın satanister deidı/ älemnıŋ bar bailyǧy şoǧyrlanǧan. Endı, olar, myna jaŋa ǧasyrda adamzattyŋ basyna aqyrzaman ornatpaq niettı. Öitkenı olar özderın «satanistermız» deidı. Saitannyŋ soiyl soǧarlarymyz deidı. Ibılıske tabynady. Bıraq, bız bır närseden ümıt üzgımız kelmeidı.Qanşa qūdırettı bolsa da, ol saitanǧa tabynǧandar az. Halyq köp. Qūdaidan bezgender qanşa qūdırettı bolsa da olardy köp halyq jeŋuge tiıs. Köp bolmasaŋ köretın künıŋ qaşanda qaraŋ.Qyzyl terror bolmaǧanda bügınde 45 – 50 million halyq bolyp tört qūbylamyz teŋelıp, şalqyp otyratyn edık. Qazaqstanda qazaq sany bügınde, nebary 13 million. Syrtta - 6 million. Qazaqtyŋ sany Qazaqstanda 20 millionǧa jetkende ǧana tün ūiqymyzdy tört bölmei tynyş ūiyqtai alady ekenbız. Öitkenı, demografiia ǧylymynda öz jerınde 20 millionǧa jetken halyq köpsandy halyqtar sanatyna qosylady. Elı, tılı joiylyp ketu qauıpınen qūtylady. Endeşe, şeteldegı 6 million qandastarymyzdy ata jūrtqa qaitaru - Qazaqstan üşın de, qazaq halqy üşın de myna künde özgerıp jatqan qūbylmaly düniede Mäŋgı El bolyp qaludyŋ negızgı kepılı. Basty kepılı. Basqa balama joq. Öitkenı, Täuelsızdık tūǧyry – halyq. Qatary seldıremegen halyq.