«Äkemız aiaǧynan kemtar, mügedek boldy. Men aǧamnyŋ qolynda östım. Ol orta şarua, momyn kısı edı. Aǧamnyŋ ekı jaqsy aty bolatyn. At jalyn tartar şaqqa jetkenımde sol ekı attyŋ bırı, bäigeden kelıp jürgen qaraqasqa jüirıktı taqymyma bastym. Aǧam qolymdy qaqqan joq»... Būl — belgılı ǧalym,abaitanuşy, jazuşy Qaiym Mūhamethanovtyŋ änşı, sazger Estai Berkımbaev turaly jazǧan «Ekı kezdesu» atty estelıgınen alynǧan üzındı. Qazaqtyŋ kez kelgen balasy sekıldı, Estaidyŋ da jylqy malyna degen yqylasy erekşe ekenın osy bır tört-bes söilemmen baiandaǧan jazuşy joǧaryda atalǧan sözderdı änşınıŋ öz auyzynan estıp, jazyp alǧan. Al Estaidyŋ serılıkke mınıp şyǧatyn menşıktı kök aty bolǧanyn jalpaq jūrt bıle bermeidı. Aqynnyŋ senımdı serıgıne ainalǧan januar turaly būǧan deiın mülde jazylmai keldı.
Jalpy, jylqy turaly äŋgıme qozǧaǧanda Aqan serınıŋ Qūlagerı auzymyzǧa bırınşı bolyp oralady. Ol zaŋdy da. Qazaq halqy jylqy malyn äspettep, jetı qazynaǧa jatqyzǧan. Mınseŋ – kölık, kiseŋ – kiım, ışseŋ – as bolatyn januardy erekşe qasterlegen. Är adamnyŋ bäsıre jylqysynyŋ boluy – baǧzy zamannan qalyptasqan dästür. Ertedegı batyrlar jaugerşılık zamanda aldymen özınıŋ küş-qairatyna sense, odan keiın astyndaǧy tūlparyna senım artqan. Sol sekıldı, sal-serılerdıŋ de közdıŋ jauyn alar symbatty, asyl tūqymdy jylqylary bolǧan. Estaidyŋ kök aty men ükılı dombyrasy da änşınıŋ qolqanaty bolypty desedı.
Änşınıŋ Jänäbıl atty ūlynan tuǧan ülken nemeresı Zeken apa bügınde seksennen asty. Soǧan qaramastan, atasy turaly körgen-bılgenın, estıgenın kelelı basqosularda, jiyn-toilarda ünemı söz etıp otyrady. Aqköl-Jaiylma öŋırınde tūratyn Zeken apaǧa sälem bere barǧanymda: «Estaidyŋ dombyrasy men Qorlan syilaǧan jüzıgı talai äŋgımege arqau boldy ǧoi. Ony ärkım ärqalai aityp, jūrtty düdämal oiǧa da qaldyrdy. Degenmen, el ışınde Estaidyŋ jeke zattary turaly aragıdık qana aitylady. Onyŋ menşıktı kök aty, jez samauryny men Almatydan äkelgen qara chemodany jaily eşkım bıle bermeidı», degen bolatyn. Men de ūly änşı ūrpaqtarynyŋ bırımın. Kezınde özımnıŋ atam, Estaidyŋ nemere ınısı Qyzdarbek te aqynnyŋ kök aty bolǧanyn äŋgıme arasynda jiı aitatyn.
– Atamyz jylqyqūmar edı. Ol barǧan jerınen at mınbei kelmeitın. Qazaq önerın qadırleitın jūrtşylyq oǧan ünemı osylai cyi-qūrmet körsetetın. Atamnyŋ menşıktı kök aty boldy. Ony özınen basqa adam mınbeitın. Januardyŋ kütımımen de özı ainalysatyn. Aptalap, ailap serılık qūryp jol jürgende kök atty mınıp ketetın. Erekşe atap öterlıgı, ony atama eşkım syilaǧan joq. Ol bızdıŋ üidıŋ bielerınıŋ bırınen tuǧan januar edı. Atam ony tai kezınen üiretıp, baptady. Arbaǧa, şanaǧa jektı. Jylqy maly adam sekıldı sezımtal keledı eken… Atam kök atqa jekıgen kezderınde januar ekı qūlaǧyn qaişylap, mülgi qalatynyn talai körgenbız. Al seiıl qūruǧa attanarda äkem Jänäbıl älgı kök atty kümıs ermen erttep, äşekeilı äbzelderın taǧatyn, — deidı Zeken apa.
Estai Berkımbaiūly kök atty erekşe qūrmettegen. Oǧan myna bır oqiǧa dälel. 1941 jyly Ūly Otan soǧysyna mınıske täuır jylqylardyŋ da alynǧany barşaǧa mälım. Sol bır dürbeleŋ şaqta auyldyŋ jylpostary Estaidyŋ kök atyn jylqy jinauşylardyŋ qolyna tapsyryp jıberedı. Ärine, süiıktı atynan qol üzu Estaiǧa oŋai tüspeidı. «Atam taŋ namazyn oqyp bolyp, kündegı ädetınşe jüzın qūbylaǧa būryp, Qūran oqityn. Bes uaqyt namazyn qaza jıbermeitın edı, jaryqtyq. Bır künı taŋǧy şaiyn ıştı de, Pavlodar qalasyna jol jüretının aitty. Sebebın sūramadyq. Söitsek, atamyz sondaǧy äskeri bölımge barypty. Bölım bastyqtaryna özın tanystyrǧan şaruasyn baiandaidy. Kök atty özıne qaitaryp berulerın ötınedı. Elge tanymal ataqty adamnyŋ ötınışın jerde qaldyrmaǧan basşylar januardy iesıne tapsyrady. Atam ony auylǧa mınıp kelgende ülken toi bolǧany älı esımde. Januardyŋ jal-qūiryǧyn küzep tastapty. Däl osy beine sanamda erekşe saqtalyp qalypty», — deidı ötken künderdı saǧynyşpen eske alǧan Zeken apa.
Kök at odan keiın de Estai aqynǧa bıraz jyl serık boldy. Änşı onymen bıraz jerdı şarlady. Januar nebır qiyndyqtardy da ötkeredı. Ökınıştısı, kök at kärılıkten emes, zorlyqtan ölıptı. Būl jaiynda Zeken apa: «Sol kezdegı auyldyŋ şolaq belsendılerınıŋ bırı kök atty atamyzdan tartyp alyp, qara jūmysqa jektı. Jylqy jaryqtyq äbden aryp, qūr sülderı qaldy. Bır künı tüskı asymyzdy ışıp otyr edık, atamyz tereze jaqqa üŋıldı. Söitsek, aiaqtaryn zorǧa basyp, kök at süiretılıp kelıp tūr eken. Atam asyn tastai salyp, dalaǧa şyqty. Sol aralyqta kök attyŋ da demı üzıldı. Onyŋ ölımı barşamyzǧa qaraly qazadai auyr tidı…», – degen bolatyn.
Estai aqyn senımdı serıgınen osylai aiyrylypty…
Farhat Ämırenov,
"Egemen Qazaqstan" gazetı.
