Elımızdıŋ jahandyq damuyna öz ülesterın qosyp jürgen talantty, daryndy jastar öte köp. Bügıngı qazaqtyŋ önerlı jas buyn ökılderınıŋ ışınen käsıbi suretşı Jasūlan Egeubaidy da osy qatarǧa qosuǧa bolady. Onyŋ ūlttyq bolmystan tamyr tartqan är tuyndysy adamnyŋ janyna ruhani azyq, boiyna küş-quat syilap, ūlttyq ruhty köteruge jeteleidı. Jelı qoldanuşylary Jasūlannyŋ salǧan suretterıne täntı bolyp, jūmysyna joǧary baǧasyn berıp te ülgergen. Endeşe, jas suretşımen jaqynyraq tanysaiyq.
- Jasūlan, şyǧarmaşylyq bastauyŋyz turaly aitsaŋyz? Būl önerge qalai keldıŋız?
- Sūraǧyŋyzǧa raqmet. Kışkentai kezımnen türlı üiırmelerge, baiqaularǧa qatysyp, mekteptıŋ plakattaryn salyp, jan-jaqqa körınıp jüldelı oryndar alyp, jastyqtyŋ buymen üzbei suret salyp jürdım. Üiırmede oqyp jürgenıme 2 jyl tolǧanda, 6-synyp oqyp jürgen kezımde üiırmeden beretın apaiym maǧan «Almatyda osyndai T.Jürgenov atyndaǧy Qazaq ūlttyq öner akademiiasynyŋ mektep-internaty bar. Osy jaqta 6-synyp bıtırıp, ary qarai 7-8-9 synyptardy sol jaqta oqyp, oquyŋdy jalǧastyruǧa bolady»,- dep edı. Söitıp üidegılermen aqyldasyp, T.Jürgenov atyndaǧy öner akademiiasynyŋ mektep-internatyna Maŋǧystaudan 2 bala bolyp, köp ūzamai oquǧa tapsyrdyq. Sol jaqtan surettıŋ qyr-syrlaryn alǧaş tanyp, surettı qalai salu kerektıgın, qylqalamdy qalai ūstau kerektıgın, t.b. köptegen qajettı aqparattardy bıldık. Sodan berı qarai beineleu önerımen ainalysyp kele jatyrmyn.
- Jaqsy! Jürgenov atyndaǧy mektep-internatta oqydyŋyz... Odan keiın JOO-ǧa tüstıŋız be?! Qai jerde bılım aldyŋyz?
- Men sol Jürgenovke tapsyrǧan kezde, bır qyzyǧy eŋ tömengı 14 ballmen oquǧa tüstım. Sol kezde üidegıler oquǧa tapsyrdym degenımde qatty quandy. Söitıp sol jaqta 9-synypqa deiın bılım aldym. Kışkentai auyldan 3000 şaqyrym alys jerge, ülken qalaǧa, oblysqa qarai oquǧa baru özıme qiyn boldy... Ne de bolsa da, 9-synypqa deiın oqyp, ary qarai Aqtau qalasyndaǧy Maŋǧystau öner kolledjınde Qosan Manap, Maqsat Şorahanov degen käsıbi suretşılerden bılım aldym. Sodan berı qarai sol kısılerdıŋ bılımımen önerımızdı damytyp kele jatyrmyz. Qazır Aqtöbe qalasyndaǧy Jūbanov universitetınde "Vizualdy öner, körkem eŋbek jäne jobalau" mamandyǧy boiynşa bılım aludamyn.
- Sızdıŋ suret salu stilıŋız de erekşe eken! Jaŋa zamanaui erekşe legpen suret salyp kele jatyrsyz... Būny qazırgı tılmen aitqanda strit-art dep atauǧa bolady ǧoi?
- Bızdıŋ üirengen, bılım alǧan täsılımız – negızgı akademiialyq baǧyttaǧy salynǧan beineleu önerı. Al qazırgı zamanǧa sai damyp jatqan strit-art, sketch, mural – olardyŋ bärı beineleu önerınıŋ bır türlerı. Qazır endı köbınese monumentaldı baǧytta suret salamyn. Monumentaldı keskındeme degen jarǧa suret salu bolsa, mural – üilerdıŋ syrttaryna suret salu. Qazır köbınese osyndai jūmystarmen ainalysudamyn.
- Osy jaqynda terı ileumen ainalysatyn, bürkıt ūşyratyn jıgıtter maǧan terı ilep berdı. Men özıme tyŋ, jaŋa närsemen tanystym, terıge suret salyp köreiın dedım. Qoldan ilengen qoidyŋ terısıne surettı maily boiaumen saldyq. Būǧan 2-3 kün uaqyt kettı. Būnyŋ jaǧyluy da, kebuı de 5-6 künge sozyldy, keide 7-8 künge deiın sozyluy mümkın.
- Terıde salǧan surette aŋşylyq, saiatşylyqpen ainalysatyn qazaqtyŋ bır dästürı beinelenıp körsetılgen. Maǧan būl surettı saldyrǧan Däulet degen bürkıtşı jıgıt. Onyŋ qyzyǧatyny bürkıt bolǧannan keiın myna bürkıttı bergı planǧa bırınşı qatarǧa qoidyq. Ar jaǧyndaǧy bürkıtterdı ūşyryp otqan aŋşylar, qūs baǧatyn bürkıtşıler. Onyŋ ar jaǧynda Maŋǧystaudyŋ tanymal Şerqala deitın tauy beinelengen. Tarihy tereŋde jatqan taulardyŋ bırı. Sony beinelep, körsettık. Osyndai maqsatpen terıge suret saldyq, köpşılıktıŋ nazaryna erekşe ūnady. Aldaǧy uaqytta da terıge suret salyp, taǧy da köptegen tuyndylar salsaq pa degen oiymyz bar.
- Ärbır öner adamnyŋ boiyna atadan balaǧa qanmen berıletını nemese ūzaq eŋbektenudıŋ arqasynda keletını belgılı. Tuma talant pa, älde eŋbek pe? Özıŋızdı qai topqa jatqyzar edıŋız?
- Är adamnyŋ özıne sai är türlı tüsınıgı bar. Bıreuler talant maŋyzdy deidı. Bıreuler eŋbek maŋyzdy deidı. Maǧan ekeuı de maŋyzdy. Talant bolmasa, eŋbegıŋ bolmasa onda bärı paidasyz. Adamnyŋ özınıŋ ynta-nietı de, oǧan ketken eŋbegı, uaqyty da bolmasa, ol öz qolyn eş damyta almaidy. Men özımdı ekı topqa da jatqyza alamyn. Bala künımde naǧaşylarymnyŋ suret salatynyn köretınmın. Bıraq, qatty käsıbi salǧanyn baiqamadym. Özımnıŋ oqyp, üiırmelerge qatysyp, osyndai jetıstıkke jetuımnıŋ bärı de eŋbektıŋ de, talanttyŋ da arqasynda dep oilaimyn.
- Öz jūmystaryŋyzda ūlttyq sananyŋ qalyptasuyna baǧyttalǧan qazaqtyŋ ūly tūlǧalaryn keŋınen nasihattaidy ekensız. Sızdıŋ oiyŋyzşa, qazırgı zamannyŋ ūly tūlǧalary kım? Bolaşaqta Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevqa arnap suret saluyŋyz mümkın be?
- Men qazırgı zamanda jeke tūlǧa retınde tarihta qalatyndai myqty adamdardy baiqaǧan joqpyn. Nazarbaev t.s.s. adamdarǧa arnap suret salu oiymda joq. Oiyma keledı dep te oilamaimyn. Sebebı, köp närseden habarym bolsyn, bolmasyn, öitıp jeke tarihta qalatyndai, tarih kıtabyŋa jazatyndai tūlǧalardy köp baiqap jürgen joqpyn. Mümkın bar şyǧar... Men ony bılmeimın. Men tek suretpen, önermen basymdy auyrtyp jürgennen keiın öitıp ışkı-syrtqy jaǧdailarǧa qarai köp basymdy auyrtpaimyn. Jäi ǧana özım osyndai önermen ainalysyp, ony balalarǧa üiretıp, şäkırtterımdı biıkten körsetkım keledı. Önerdı bölek, saiasatty bölek ūstap, ekeuın aralastyrmai, öz önerımmen halyqqa tanylyp, halyqtyŋ közaiymy bolyp jürgen kezderım ǧoi qazır... Maǧan osylai jaqsyraq!
- Özıŋızge ūnaityn suretşılerdı atai alasyz ba?
- Özıme jūmystary erekşe ūnaityn Talǧat Tıleujanov, Jūmaqyn Qairambaev, Nūrlan Qilybaev, Qosan Manap, Merei Bekejan, Jomart Orazymbetov t.b. köptegen suretşıler bar. Jalpy elımızde myqty-myqty suretşıler öte köp. Joǧaryda atalǧan, odan bölek basqa da suretşılerdıŋ suretterın körsem, erekşe äserlı sezımde bolamyn. Özımnıŋ şabytym oianǧandai jaqsy köŋıl-küide, jaqsy bır pozisiiaǧa ornalasamyn...
- Özıŋız kartinalaryŋyzdy satylymǧa qoiasyz ba? Oǧan degen sūranys qandai?
- Endı men qazır köbınese satylymǧa qoiylatyndai suretter salyp jürgen joqpyn. Satylymǧa älı suret şyǧaryp körmedım. Jalpy oiymda bar. Qazaqstannyŋ köz toimas körıktı jerlerın, Maŋǧystaudyŋ äsem tabiǧatyn salyp, qazırgı emes būrynǧy tarihi tūlǧalardyŋ portretterın salyp, satylymǧa qoisam ba degen oiym bar. Bıraq, qazır jarǧa saludan tapsyrys kelgen saiyn menıŋ uaqytym köbıne bosamai jür.
- Osy tūsta bızdıŋ elımızdegı suretşılerdıŋ eŋbegıne degen qoldau men qyzyǧuşylyq qai deŋgeide ekenıne toqtalyŋyzşy? Qazaqstandaǧy suret önerınıŋ bügıngı jai-küiıne köŋılıŋız tola ma?
- Jalpy suretşılerge degen qoldau öte jaqsy, öte keremet dep aita almaimyn. Sebebı bızdıŋ jaqta öner, mädeniet jaǧy damymai, aqsaŋdap tūr. Ony baǧalaityn halyqtyŋ äl-auqaty da qatty damyǧan dep aita almaimyn. Köp suretşı dostarymnan estıgenım de osy, bızde ökınışke qarai qoldau qatty körsetılmegen...
- Suretşı bolsam dep talaptanyp jürgen jas suretşılerge aitar aqyl-keŋesıŋız?
- Jalpy aitar basty keŋesım: Adam öz-özıŋe senuı kerek! Ol talantqa da, özınıŋ eŋbegıne de, jalpy özıŋe mültıksız senuı tiıs. Bır ıstı bastaityn kezde qoryqpau kerek! Öitkenı, qorqynyş adamnyŋ özınıŋ boiyndaǧy barlyq önerdı de, ynta-talantty da joiyp jıberedı. Adam tek özıne senuı kerek. Ary qarai talpyna berse, joǧaryǧa qarai örmelei berse, biıkke şyǧatyny sözsız!
- Özıŋız maşyqtap, bılgenıŋızdı üiretıp, daiyndap jürgen şäkırtterıŋız bar ma?
- Bılgenımdı üiretıp jürgen şäkırtterım barşylyq. Olardyŋ jetken jetıstıkterı öte jaqsy! Deŋgeilerı de özderınıŋ jasyna säikes. Tıptı özınıŋ jasynan asyp tüsıp, bır aitqandy qaǧyp alyp üirenetın, surettı jaqsy salatyn daryndy oquşylarym bar. Barǧan jerlerınen ünemı bas jülde, bırınşı oryn äkelıp, abyroiymdy kökke köteretın şäkırtterım baryna öte quanamyn. Basty maqsatym – elımızge şyn mänısınde eŋbegı sıŋer osyndai köptegen şäkırtter daiyndau, solardy öner jolyna beiımdeu, tarihi maŋyzy bar suretter salu, osy suretter arqyly zamandastarymyzdy ūlttyq bolmysymyzdy tereŋ tanyp-bıluge şaqyru!
- Sūqbatyŋyzǧa köp raqmet! Oiǧa alǧan barlyq maqsattaryŋyz oryndalsyn! Kelesı ǧajaiyptaryŋyzdy asyǧa kütemız!
- Jasūlan, şyǧarmaşylyq bastauyŋyz turaly aitsaŋyz? Būl önerge qalai keldıŋız?
- Sūraǧyŋyzǧa raqmet. Kışkentai kezımnen türlı üiırmelerge, baiqaularǧa qatysyp, mekteptıŋ plakattaryn salyp, jan-jaqqa körınıp jüldelı oryndar alyp, jastyqtyŋ buymen üzbei suret salyp jürdım. Üiırmede oqyp jürgenıme 2 jyl tolǧanda, 6-synyp oqyp jürgen kezımde üiırmeden beretın apaiym maǧan «Almatyda osyndai T.Jürgenov atyndaǧy Qazaq ūlttyq öner akademiiasynyŋ mektep-internaty bar. Osy jaqta 6-synyp bıtırıp, ary qarai 7-8-9 synyptardy sol jaqta oqyp, oquyŋdy jalǧastyruǧa bolady»,- dep edı. Söitıp üidegılermen aqyldasyp, T.Jürgenov atyndaǧy öner akademiiasynyŋ mektep-internatyna Maŋǧystaudan 2 bala bolyp, köp ūzamai oquǧa tapsyrdyq. Sol jaqtan surettıŋ qyr-syrlaryn alǧaş tanyp, surettı qalai salu kerektıgın, qylqalamdy qalai ūstau kerektıgın, t.b. köptegen qajettı aqparattardy bıldık. Sodan berı qarai beineleu önerımen ainalysyp kele jatyrmyn.
- Jaqsy! Jürgenov atyndaǧy mektep-internatta oqydyŋyz... Odan keiın JOO-ǧa tüstıŋız be?! Qai jerde bılım aldyŋyz?
- Men sol Jürgenovke tapsyrǧan kezde, bır qyzyǧy eŋ tömengı 14 ballmen oquǧa tüstım. Sol kezde üidegıler oquǧa tapsyrdym degenımde qatty quandy. Söitıp sol jaqta 9-synypqa deiın bılım aldym. Kışkentai auyldan 3000 şaqyrym alys jerge, ülken qalaǧa, oblysqa qarai oquǧa baru özıme qiyn boldy... Ne de bolsa da, 9-synypqa deiın oqyp, ary qarai Aqtau qalasyndaǧy Maŋǧystau öner kolledjınde Qosan Manap, Maqsat Şorahanov degen käsıbi suretşılerden bılım aldym. Sodan berı qarai sol kısılerdıŋ bılımımen önerımızdı damytyp kele jatyrmyz. Qazır Aqtöbe qalasyndaǧy Jūbanov universitetınde "Vizualdy öner, körkem eŋbek jäne jobalau" mamandyǧy boiynşa bılım aludamyn.
- Sızdıŋ suret salu stilıŋız de erekşe eken! Jaŋa zamanaui erekşe legpen suret salyp kele jatyrsyz... Būny qazırgı tılmen aitqanda strit-art dep atauǧa bolady ǧoi?
- Bızdıŋ üirengen, bılım alǧan täsılımız – negızgı akademiialyq baǧyttaǧy salynǧan beineleu önerı. Al qazırgı zamanǧa sai damyp jatqan strit-art, sketch, mural – olardyŋ bärı beineleu önerınıŋ bır türlerı. Qazır endı köbınese monumentaldı baǧytta suret salamyn. Monumentaldı keskındeme degen jarǧa suret salu bolsa, mural – üilerdıŋ syrttaryna suret salu. Qazır köbınese osyndai jūmystarmen ainalysudamyn.
- Osy jaqynda terı ileumen ainalysatyn, bürkıt ūşyratyn jıgıtter maǧan terı ilep berdı. Men özıme tyŋ, jaŋa närsemen tanystym, terıge suret salyp köreiın dedım. Qoldan ilengen qoidyŋ terısıne surettı maily boiaumen saldyq. Būǧan 2-3 kün uaqyt kettı. Būnyŋ jaǧyluy da, kebuı de 5-6 künge sozyldy, keide 7-8 künge deiın sozyluy mümkın.
- Terıde salǧan surette aŋşylyq, saiatşylyqpen ainalysatyn qazaqtyŋ bır dästürı beinelenıp körsetılgen. Maǧan būl surettı saldyrǧan Däulet degen bürkıtşı jıgıt. Onyŋ qyzyǧatyny bürkıt bolǧannan keiın myna bürkıttı bergı planǧa bırınşı qatarǧa qoidyq. Ar jaǧyndaǧy bürkıtterdı ūşyryp otqan aŋşylar, qūs baǧatyn bürkıtşıler. Onyŋ ar jaǧynda Maŋǧystaudyŋ tanymal Şerqala deitın tauy beinelengen. Tarihy tereŋde jatqan taulardyŋ bırı. Sony beinelep, körsettık. Osyndai maqsatpen terıge suret saldyq, köpşılıktıŋ nazaryna erekşe ūnady. Aldaǧy uaqytta da terıge suret salyp, taǧy da köptegen tuyndylar salsaq pa degen oiymyz bar.
- Ärbır öner adamnyŋ boiyna atadan balaǧa qanmen berıletını nemese ūzaq eŋbektenudıŋ arqasynda keletını belgılı. Tuma talant pa, älde eŋbek pe? Özıŋızdı qai topqa jatqyzar edıŋız?
- Är adamnyŋ özıne sai är türlı tüsınıgı bar. Bıreuler talant maŋyzdy deidı. Bıreuler eŋbek maŋyzdy deidı. Maǧan ekeuı de maŋyzdy. Talant bolmasa, eŋbegıŋ bolmasa onda bärı paidasyz. Adamnyŋ özınıŋ ynta-nietı de, oǧan ketken eŋbegı, uaqyty da bolmasa, ol öz qolyn eş damyta almaidy. Men özımdı ekı topqa da jatqyza alamyn. Bala künımde naǧaşylarymnyŋ suret salatynyn köretınmın. Bıraq, qatty käsıbi salǧanyn baiqamadym. Özımnıŋ oqyp, üiırmelerge qatysyp, osyndai jetıstıkke jetuımnıŋ bärı de eŋbektıŋ de, talanttyŋ da arqasynda dep oilaimyn.
- Öz jūmystaryŋyzda ūlttyq sananyŋ qalyptasuyna baǧyttalǧan qazaqtyŋ ūly tūlǧalaryn keŋınen nasihattaidy ekensız. Sızdıŋ oiyŋyzşa, qazırgı zamannyŋ ūly tūlǧalary kım? Bolaşaqta Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevqa arnap suret saluyŋyz mümkın be?
- Men qazırgı zamanda jeke tūlǧa retınde tarihta qalatyndai myqty adamdardy baiqaǧan joqpyn. Nazarbaev t.s.s. adamdarǧa arnap suret salu oiymda joq. Oiyma keledı dep te oilamaimyn. Sebebı, köp närseden habarym bolsyn, bolmasyn, öitıp jeke tarihta qalatyndai, tarih kıtabyŋa jazatyndai tūlǧalardy köp baiqap jürgen joqpyn. Mümkın bar şyǧar... Men ony bılmeimın. Men tek suretpen, önermen basymdy auyrtyp jürgennen keiın öitıp ışkı-syrtqy jaǧdailarǧa qarai köp basymdy auyrtpaimyn. Jäi ǧana özım osyndai önermen ainalysyp, ony balalarǧa üiretıp, şäkırtterımdı biıkten körsetkım keledı. Önerdı bölek, saiasatty bölek ūstap, ekeuın aralastyrmai, öz önerımmen halyqqa tanylyp, halyqtyŋ közaiymy bolyp jürgen kezderım ǧoi qazır... Maǧan osylai jaqsyraq!
- Özıŋızge ūnaityn suretşılerdı atai alasyz ba?
- Özıme jūmystary erekşe ūnaityn Talǧat Tıleujanov, Jūmaqyn Qairambaev, Nūrlan Qilybaev, Qosan Manap, Merei Bekejan, Jomart Orazymbetov t.b. köptegen suretşıler bar. Jalpy elımızde myqty-myqty suretşıler öte köp. Joǧaryda atalǧan, odan bölek basqa da suretşılerdıŋ suretterın körsem, erekşe äserlı sezımde bolamyn. Özımnıŋ şabytym oianǧandai jaqsy köŋıl-küide, jaqsy bır pozisiiaǧa ornalasamyn...
- Özıŋız kartinalaryŋyzdy satylymǧa qoiasyz ba? Oǧan degen sūranys qandai?
- Endı men qazır köbınese satylymǧa qoiylatyndai suretter salyp jürgen joqpyn. Satylymǧa älı suret şyǧaryp körmedım. Jalpy oiymda bar. Qazaqstannyŋ köz toimas körıktı jerlerın, Maŋǧystaudyŋ äsem tabiǧatyn salyp, qazırgı emes būrynǧy tarihi tūlǧalardyŋ portretterın salyp, satylymǧa qoisam ba degen oiym bar. Bıraq, qazır jarǧa saludan tapsyrys kelgen saiyn menıŋ uaqytym köbıne bosamai jür.
- Osy tūsta bızdıŋ elımızdegı suretşılerdıŋ eŋbegıne degen qoldau men qyzyǧuşylyq qai deŋgeide ekenıne toqtalyŋyzşy? Qazaqstandaǧy suret önerınıŋ bügıngı jai-küiıne köŋılıŋız tola ma?
- Jalpy suretşılerge degen qoldau öte jaqsy, öte keremet dep aita almaimyn. Sebebı bızdıŋ jaqta öner, mädeniet jaǧy damymai, aqsaŋdap tūr. Ony baǧalaityn halyqtyŋ äl-auqaty da qatty damyǧan dep aita almaimyn. Köp suretşı dostarymnan estıgenım de osy, bızde ökınışke qarai qoldau qatty körsetılmegen...
- Suretşı bolsam dep talaptanyp jürgen jas suretşılerge aitar aqyl-keŋesıŋız?
- Jalpy aitar basty keŋesım: Adam öz-özıŋe senuı kerek! Ol talantqa da, özınıŋ eŋbegıne de, jalpy özıŋe mültıksız senuı tiıs. Bır ıstı bastaityn kezde qoryqpau kerek! Öitkenı, qorqynyş adamnyŋ özınıŋ boiyndaǧy barlyq önerdı de, ynta-talantty da joiyp jıberedı. Adam tek özıne senuı kerek. Ary qarai talpyna berse, joǧaryǧa qarai örmelei berse, biıkke şyǧatyny sözsız!
- Özıŋız maşyqtap, bılgenıŋızdı üiretıp, daiyndap jürgen şäkırtterıŋız bar ma?
- Bılgenımdı üiretıp jürgen şäkırtterım barşylyq. Olardyŋ jetken jetıstıkterı öte jaqsy! Deŋgeilerı de özderınıŋ jasyna säikes. Tıptı özınıŋ jasynan asyp tüsıp, bır aitqandy qaǧyp alyp üirenetın, surettı jaqsy salatyn daryndy oquşylarym bar. Barǧan jerlerınen ünemı bas jülde, bırınşı oryn äkelıp, abyroiymdy kökke köteretın şäkırtterım baryna öte quanamyn. Basty maqsatym – elımızge şyn mänısınde eŋbegı sıŋer osyndai köptegen şäkırtter daiyndau, solardy öner jolyna beiımdeu, tarihi maŋyzy bar suretter salu, osy suretter arqyly zamandastarymyzdy ūlttyq bolmysymyzdy tereŋ tanyp-bıluge şaqyru!
- Sūqbatyŋyzǧa köp raqmet! Oiǧa alǧan barlyq maqsattaryŋyz oryndalsyn! Kelesı ǧajaiyptaryŋyzdy asyǧa kütemız!
Sūhbattasqan: Zarina ÄŞIRBEK,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
