Köp künnen berı köŋıl küiım joq. Er köŋıldı, märt jandy, jerles aǧam bar edı osy qalada. Ziialy, oqymysty, sergek sanaly, elge janaşyr, qadırlı azamat. Bır bailyǧy – kıtaphanasy. Aralaǧanda közım tūnyp ketedı. Älemdık ädebiet pen tarihtyŋ nebır jauharlary, sirek kıtaptar emen sörelerdı qaiystyra, tızqatar tızılıp tūrady. Özı osynyŋ bärın oqyǧan, küllısın tauysqan. "Bılımdınıŋ aldy jaryq" emes pe, qolym bosaǧanda arnaiy baryp saǧattap äŋgımeleskenımde sanam säulelenıp, boiym sergıp qaituşy edı.
Soŋǧy jyldary köp auyrtpaşylyq kördı. Köp jyl otasqan jan jarynan, tuǧan aǧasynan, eŋ jaqyn pıkırles dostarynan aiyryldy. Basqada köldeneŋ qiynşylyqtar kezdesıp, kädımgıdei qatty küizeltıp jıberdı. Uaiym tübı – dert. Aqyry auyr nauqasqa şaldyqty. Qazır hälsız jatyr. Keşe baryp köŋılın sūrap qaittym. Qasynda ekı saǧat otyrǧanymda ekı auyz tılge äreŋ keldı. Osyndaida därmensızdıgıŋe nalisyŋ. Eŋsem tüsıp, äl-därmenım qūryp, üige äzer jettım.
Jazdan berı därıgerge körınıp jürgen edı. Bır jolyqqanymda, doǧdyrlar qan qūramynda auytquşylyq bar dep emdep jatyr degen. Telefon soǧyp tūram, därıgerler anau dep jatyr, mynau dep jatyr deidı. Sonymen qan emdeu ūzaqqa sozylyp kettı. Söitıp jürgende, osy taiauda qysylma (pristup) ūstap, auruhanaǧa jetkızıldı. Därıgerler endı ış-qūrlysty qaraidy. Söitse, sūmdyq – onkologiia! Ötıp ketken! Endı qylar amal joq. Küptı köŋılge ümıt tappai alaŋ-eleŋ küi keşulımız.
Ötkende köp jyldar aiaq-tabaǧymyz aralasqan jaqyn körşımız jylap habarlasty. Onkologiia auruhanasynyŋ därıgerlerı jaman auru – törtınşı stadiia dep diagnoz qoidy dep zar eŋıreidı. Zaiybym basu aityp jatyr, ondai bolsaŋ, söileuge hälıŋ kelmes edı, Astanaǧa bar, tıptı basqa qalaǧa bar, bylai boluy mümkın emes dep. Sodan körşımız Astanaǧa bardy. Ol jaqtaǧy onkologtar Almatynyŋ diagnozyn qoştaǧan. Mūnda qoiǧany ökpenıkı edı, ondaǧylar tıptı tık ışegıŋde de ısık bar dep küdık aitqan. Sodan jazǧan qūlda şarşau barma – basqa qalaǧa asady körşımız. Ondaǧy onkologtar onşaqty kün qarap tük tappaidy. Eşqandai qaterlı ısık joq, tek ökpege qatty suyq ötken deptı. Qazır sonda em alyp jatyr. Jaǧdaiy jaqsaryp, densaulyǧy tüzelıp qalǧan.
Aitpaqşy, däl "Qaŋtar qyrǧyny" kezınde joldasynan aiyrylǧan edı. Onda da osy därıgerlerdıŋ diagnozdy dūrys qoimau saldarynan. Qalqamandaǧy auruhana diagnozdy qyryq qūbyltumen boldy. Bırese jürek, bırese ökpe dedı. Sosyn bauyr dedı. Sodan "Qalqamannan" alyp şyǧyp, Almatynyŋ basqa auruhanasyna apardy janūşyryp. Söitse, mülde basqa dert. Olar jantalasyp emdei bastaidy. Bıraq keş. Esıl azamat 56 jasynda ölıp kettı. Soŋǧy em-dom jasaǧan därıgerler aitypty: "Negızı, kısı öletın auru emes, tek diagnozy qate qoiylǧan" dep.
Aita berseŋ mūndai mysaldar köp.
Sonda deimın-au, bızdıŋ medisina qaida bara jatyr? Qarap otyrsaŋyz, Ükımet medisina ısıne qyruar qarjy bölude. Auruhanalar men emhanalar soŋǧy ülgıdegı ozyq apparattarmen jabdyqtaluda. Bıraq osylardy büge-şıgesıne deiın meŋgergen bılıktı maman tapşy. Äitpese sau adamǧa qaterlı ısık dep, qaterlı ısıgı bar adamnyŋ dertı äbden asqynǧanşa sozbas edı ǧoi.
Auruhanalar men emhananalar aqyly men aqysyz bolyp, bölınıp alǧan. Aqysyzyna barsaŋ, auru ekenıŋdı, aqylysyna barsaŋ, sau ekendıgıŋdı däleldei almai, dal bolasyŋ. Bärınıŋ kökeiın tesken aqşa. Gipokrat anty dalada qalǧan. Äsırese, Almatynyŋ auruhanalary syn kötermeidı.
2020 jyly közım körmei qaldy. Elımızdıŋ därıgerlerı ümıt joq dedı. Sodan är memleketke habarlasyp, aqyry Mäskeu därıgerlerı kepıldık bergen soŋ, Resei astyq. Üş aidyŋ ışınde būrynǧydai bolmasa, köz janaryma jaryq dünienı körgızıp berdı. Alǧysymdy aita-aita elge qaittym.
Äleumettık jelılerdı aşyp qalsaŋ, janyna şipa ızdeuge kömek sūrap, şetel asyp bara jatqan nauqastar. Sonda būl qalai, osy uaqqa deiın sol nauqastarǧa özımızde ota jasauǧa deŋgeiımız nege jetpeude? Elımızde bılıktı därıgerler daiyndau ısı qaşan jolǧa qoiylady? Sonau jyldary şetelge bala satumen ainalysyp kelgen perzenthanalar ısı osylai jabuly küiınde qala bere me? MÄMS-ten de män qalmauda. Sonda elımızdıŋ Densaulyq saqtau ısıne bölıngen milliardtar qaida ketude? Saual köp, jauap joq.
Älgınde habar keldı. Aqyly auruhanada jatqan jerles aǧamdy renimasiiaǧa äketıptı. Köŋıl küptı, ūiqy keler emes.. Erıksız osyny jazyp otyrmyn. Basqa qoldan keler därmen joq...
Erlan Toleutai
Ūqsas jaŋalyqtar
