Jetısuda jer asty bailyǧyn öndıru artyp keledı

Jetısu öŋırı tek tabiǧatymen ǧana körkem emes, jer asty bailyǧynan da kendelık qylmapty. Mäselen, ölke topyraǧy  altyn, kümıs, qorǧasyn, myryş, temır siiaqty şikızat resurstaryna bai. Ony qajetke jaratu jolynda bırşama auqymdy şarualar atqarylyp jatyr. Mäselen, 2019 jyly keŋ taralǧan paidaly qazbalardy igeru boiynşa oblysta 361 kelısımşart jasalyp, onyŋ 336-sy boiynşa öŋdeu, 25-ı boiynşa barlau jūmysy qolǧa alynǧan. Nätijesınde 7,8 mlrd. teŋge investisiia tartylyp, oblystyq biudjetke ülken üles qosylǧan. Älemde pandemiia taralyp, qai salanyŋ da tūrmysy tejelgende de öŋırdegı ken baiytu jäne öŋdeu jūmystary kenjelemedı. Mūnan özge öŋırdıŋ qoinauynan qaita öŋdeudı talap etpeitın paidaly qazbalar sanatyndaǧy äktas, qūrylys qūmdary, qūm-qiyrşyq tasty qospa, tūz, granit saz, qūm, taǧy da basqa bailyqtar öndırıledı. Olar köbınese qūrylys salasyna, jol, ǧimarat salu, kırpış zauytyn aşu maqsatynda keŋınen qoldanylady. Aitalyq, Astana qalasynda ötken «EKSPO – 2017» körmesınıŋ qūrylysyna qoldanylǧan granittı  Jambyl audanyndaǧy «Kurty» jäne «Tehno-ekspress» JŞS tolyqtai  qamtamasyz ettı. Sonymen qatar, būl önım Resei, Ukraina, Belorussiia, İtaliia elderınde de joǧary sūranysqa ie. Bügıngı taŋda altyn, mys, polimetal barlau jäne öndıru boiynşa da bırqatar auqymdy şarualar atqaryluda. Mäselen, «Konsolidirovannaia Stroitelnaia Gornorudnaia kompaniia» JŞS-men Kerbūlaq audanynda ornalasqan «Köksai» ken ornynan altyn, mys, molibden paidaly qazbalaryn barlau jūmysy aiaqtalyp, ken baiytu fabrikasy salynady. Būl joba jüzege asqanda 6000 adam jūmys ornymen qamtamasyz etılıp, 1500-2000 adam qonystanatyn tūrǧyn üiler men ǧimarattar boi köteredı. Jer qoinauyn paidalanu boiynşa Raiymbek audanynda «Marum Jar Gold» JŞS altyn öndırumen ainalysyp jatyr. Mekemenıŋ altyn öndıru quaty jylyna 10-20 kelıge jetedı. Sondai-aq, atalǧan audanda «Toplivno – energeticheskaia kompaniia Berkut» JŞS kömır öndıru jūmysymen ainalysyp, Raiymbek, Ūiǧyr audandaryn qatty otynmen tolyqtai qamtamasyz etıp otyr.  Aldaǧy uaqytta «Jetısu-Volfram» JŞS volfram öndırudı qolǧa alyp, 300 öŋır tūrǧyny jūmyspen qamtylmaq. Al «Tau-Ken-Mining» JŞS Ūiǧyr audanynan polimetall öndıruge bet būrdy. Kendı igeru jūmysy tolyqtai quatynda bolǧanda, jüzdegen öŋır tūrǧyny näpaqa tabady. «GRK Koksu» JŞS men «Köksu» ken ornynda şungit öndıru jūmysy qarqyndy jürude. Qazırdıŋ özınde ken orny 150 adamdy tūraqty jūmyspen qamtyp otyr. Aldaǧy uaqytta öndırıs kölemınıŋ ösuıne orai jūmysşylardyŋ sany da köbeie tüsedı. Demek, joǧaryda aitylǧan jer qoinauyn igeruge qatysty atqarylǧan jūmystardyŋ bärı el örkenietın ösırıp, öŋır ekonomikasynyŋ eselenuıne köp yqpal etude. Barşaǧa mälım, Elbasy älemdegı bäsekege qabılettı 50 eldıŋ qataryna kıru turaly tapsyrma berdı. Osy tapsyrmanyŋ tolyq oryndaluy tau-ken jäne mūnai-gaz önerkäsıbınıŋ damuymen tıkelei bailanysty. Ol üşın eŋ bastysy elımızde geologiialyq sala men mineraldy-şikızat bazasyn damytyp, baǧdarlamasyn keŋeitu maqsatynda bolaşaǧy zor alaŋdar men ken şyǧatyn obektılerge ızdestıru-baǧalau jäne barlau jūmystaryn josparly jürgızu tiıs. Osy tūsta, jūmystyŋ tyŋǧylyqty jürgızıluı üşın Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ 2014 jyl 21 mamyrdaǧy №526 qaulysymen «Qazaqstan Respublikasyndaǧy geologiialyq barlau jūmystarynyŋ 2015 – 2019 jyldarǧa arnalǧan baǧdarlamasy» jüzege astv. Baǧdarlama aiasynda biudjetten 160 mlrd. teŋge bölındı. Onyŋ 44 mlrd. teŋgesı negızgı metall türlerı – mys, qorǧasyn, myryş jäne altynnyŋ şikızattyq bazasyn nyǧaituǧa baǧyttaldy. Osyǧan orai,  bügıngı taŋda Qatbar uchaskesınde polimetal, Kökşielı uchaskesınde qorǧasyn, myryş jäne basqa da polimetal ızdeu jūmysy jürgızılgen. Taǧy bır aita keterlıgı, «Aumaqtyq, geologiialyq tüsırılım, ızdeu-baǧalau jäne ızdeu-barlau jūmystary» respublikalyq biudjettık baǧdarlamasy boiynşa soŋǧy 5 jylda keŋ taralǧan paidaly qazbalar boiynşa oblystyŋ jer qoinauyn paidalanuşylardyŋ öz küşımen jürgızılgen barlau jūmystarynyŋ nätijesınde paidalanuǧa jaramdy 71 ken orny aşylyp, qazırgı taŋda öndıru jūmystary bastaldy. Ärine, atqarylǧan jūmys qanşalyqty salmaqty bolǧanymen aldaǧy mındet te auqymdy. Sondyqtan geologiia salasynyŋ mamandary kündı tünge jalǧap, qajyrlyqpen eŋbek etıp, eldıŋ erteŋgı bolaşaǧy üşın ter tögıp jür. Esesıne, osyndai qajyr-qairattyŋ arqasynda el ekonomikasy örkendep, jūmyssyzdar sany azaiyp keledı.